Goed, beter, bitter
De basiskennis van bitterstoffen
Wat zijn bitterstoffen?
Met bitterstoffen worden alle chemische verbindingen aangeduid die een bittere smaak veroorzaken. De bittere smaak in planten dient ter bescherming tegen ongedierte en om planteneters op een afstand te houden.
Chemisch gezien vormen bitterstoffen geen uniforme groep. Ze worden vaak aangetroffen in de drie stofgroepen van de glycosiden, isoprenoïden en alkaloïden. Bitterstoffen worden onderscheiden op basis van hun bitterwaarde. De hoogste natuurlijk voorkomende bitterwaarde van 60.000.000 is die van colombine, die wordt aangetroffen in de calumbawortel die inheems is in Afrika. Absinthine, dat in absintalsem zit, heeft een bitterwaarde van ongeveer 3.000.000. De bittere stoffen in paardenbloemen hebben een bitterwaarde van ongeveer 100.
De bitterstoffen die als geneesmiddel worden gebruikt, worden door de farmacie in vier hoofdgroepen onderverdeeld:
Amara tonica (ook wel amara pura, stomachica of aperitiva genoemd)
De daarin aanwezige bitterstoffen stimuleren de aanmaak van de spijsverteringssappen en hebben een tonisch, dus versterkend en stimulerend effect op het gehele organisme. Tot deze groep behoren bijvoorbeeld de gele gentiaan, de kina of het duizendguldenkruid.
Amara aromatica
Naast de bitterstoffen bevat Amara aromatica essentiële oliën die bijvoorbeeld krampstillend of ontstekingsremmend werken, of specifiek de galstroom stimuleren. De werking is meer gericht op het spijsverteringssysteem en minder op algemene versterking en stimulering. Voorbeelden van deze groep zijn artisjok, gemene alsem, hop, duizendblad en absintalsem.
Amara acria
Amara acria zijn plantaardige bitterstoffen die prikkelende stoffen bevatten. Door het gevoel van pijn dat de pittigheid veroorzaakt, wordt de productie van speeksel en maagsappen gestimuleerd. Bepaalde prikkelende stoffen hebben ook een versterkende en stimulerende werking op de darmspieren. Planten van deze groep zijn bijvoorbeeld gember, waterkers, Oost-Indische kers of mierikswortel.
Amara mucilaginosa
Deze groep bevat naast bitterstoffen ook slijmstoffen die een geïrriteerd slijmvlies kunnen kalmeren. Amara mucilaginosa is aanwezig in baardmossen of IJslands mos.
Bitterstoffen in de moderne geneeskunde
Momenteel worden in totaal ongeveer 250 planten medicinaal gebruikt. Daartoe behoren ook fytofarmaca die bitterstoffen bevatten, die in poeder- of druppelvorm of als tinctuur worden voorgeschreven, vooral de bittere werkzame stoffen van de gele gentiaanwortel, kinabast, pommeransschil, duizendguldenkruid, gezegende distel of absintalsem.
Welke planten bevatten bitterstoffen?
Bitterstoffen zitten in verschillende wilde planten en kruiden, maar ook in de schil van sommige vruchten en groenten.
Bekende planten die bitterstoffen bevatten zijn artisjok, engelwortel, paardenbloem, gentiaan, duizendguldenkruid, hop, duizendblad en absintalsem. Meer informatie vindt u in ons kruidenlexicon.
Goed, beter, bitter
Waarom we bitterstoffen heel erg nodig hebben
Vroeger had je veel meer bitter
Eet u graag grapefruit of witlof? Houdt u van een ietwat bittere smaak? Dan heeft u geluk, want dan leeft u waarschijnlijk gezonder. De meeste mensen neigen tegenwoordig eerder naar zoet, zoutig of umami (heel pittig en hartig).
Een bittere smaak wordt eerder als storend ervaren.
Nog niet eens zo heel lang geleden was dat nog anders. 40 tot 50 jaar geleden bevatten veel meer groenten- en fruitsoorten bitterstoffen. Maar omdat bitter niet goed verkoopt en vaak als vermoeiend en storend wordt ervaren, werd het bittere geleidelijk aan uit groenten, fruit en sla weggekweekt. We hebben ons eten lekkerder gemaakt. Bitterstoffen tolereren we echter in genotmiddelen zoals koffie of bier.
Ook de industrialisatie van de levensmiddelenindustrie heeft ertoe bijgedragen dat de bittere smaak steeds meer uit ons voedsel is verdwenen. Er worden vooral groente- en fruitsoorten geteeld die snel groeien en een hoge opbrengst opleveren. Ze krijgen niet langer de tijd om te rijpen en voedingsstoffen, aromatische stoffen en bitterstoffen te ontwikkelen. En die hebben we nu juist heel hard nodig. In plaats daarvan bevatten veel van onze levensmiddelen conserveermiddelen, emulgatoren en kleurstoffen. De landbouw gebruikt bij het verbouwen van ons voedsel pesticiden, insecticiden en fungiciden. In de vleesindustrie worden antibiotica en hormonen gebruikt. Dit alles heeft tot gevolg dat onze spijsvertering overbelast wordt en verslapt.
Waarschijnlijk draagt zelfs het nu bijna volledig ontbreken van bitterstoffen in onze voeding in belangrijke mate bij tot veel gezondheidsproblemen en overgewicht.
Betrouwbare helpers voor de spijsvertering
Als bitterstoffen samen met voedsel worden ingenomen, zetten zij de spijsverteringsprocessen onmiddellijk in gang. Ze beginnen hun werk al in de mond. Door de bittere smaak worden de speekselklieren geprikkeld en wordt er meer speeksel geproduceerd. Hierdoor kan de maaltijd in de mond worden voorverteerd en vervolgens gemakkelijker door de maag worden verwerkt.
In de maag zorgen de bitterstoffen ook voor een verhoogde vrijgave van maagsappen en een verhoogde doorbloeding van het maagslijmvlies. Lever, galblaas en alvleesklier worden ook gestimuleerd om spijsverteringssappen te produceren. Zo kunnen zware gerechten grondiger en sneller worden verteerd dan zonder tussenkomst van de bitterstoffen.
Bovendien wordt de spieractiviteit van de spijsverteringsorganen geactiveerd. Het hele spijsverteringsstelsel komt op gang. De verhoogde productie van spijsverteringssappen in de maag, galblaas en alvleesklier leidt tot een verlaging van de ph-waarde, wat de benutting van het voedsel bevordert.
Alleen wanneer de spijsvertering goed functioneert, kunnen voedingsstoffen en vitale stoffen perfect worden opgenomen en kan elke afzonderlijke cel van het lichaam optimaal van die stoffen worden voorzien. Even belangrijk is de volledige en snelle afvoer van onnodige stoffen.
Slijmoplossend en antibacterieel bij verkoudheid
Bitterstoffen werken op verschillende manieren in op het bronchiale systeem. Ze stimuleren de kleine haartjes op de slijmvliezen van de luchtwegen om meer te bewegen. Dit houdt bacteriën en andere ziekteverwekkers weg van het celoppervlak. Bovendien wordt het slijm beter uit het lichaam afgevoerd. Door de bitterstoffen ontspannen de spieren van de bronchiën zich en tegelijkertijd worden cellen gestimuleerd om bepaalde afweerstoffen af te geven, waardoor het immuunsysteem wordt geactiveerd.
Versterking voor het hele organisme
Veel ziekten vinden hun oorzaak in maag of darm. We moeten ons er bewust van zijn dat tachtig procent van het immuunsysteem van ons lichaam zich in de darmen bevindt. Allerlei soorten ziekteverwekkers worden daar bestreden. Door de afscheiding van spijsverteringssappen te verhogen, zorgen bitterstoffen ervoor dat het oppervlak van het darmslijmvlies wordt bevochtigd en dus soepel en beweeglijk blijft.
Het cardiovasculaire systeem wordt ook gestimuleerd door de bitterstoffen. Ze verhogen de doorbloeding van de organen en verbeteren zo hun werking.
De bloedvaten blijven dus flexibel en beschermen u tegen te hoge bloeddruk.
Bitterstoffen zorgen voor een goed figuur
Bijna iedereen weet dit: we eten te veel, te vet en te veel zoetigheid. Modern geproduceerd voedsel verleidt ons om te blijven eten en we worden te dik. De kilo’s blijven maar komen, we voelen ons niet goed en in het ergste geval worden we ziek. We gaan op dieet, verliezen tijdelijk gewicht. Maar omdat we ons eetpatroon niet wezenlijk veranderen, komen we ook weer aan en begint alles weer van voren af aan.
Bitterstoffen in de voeding kunnen helpen om deze vicieuze cirkel te doorbreken. Ze remmen op natuurlijke wijze onze eetlust en we stoppen met eten wanneer genoeg genoeg is. Ook het verlangen naar zoetigheid verdwijnt als er voldoende bitterstoffen in het voedsel zitten. De bittere bestanddelen in ons voedsel brengen de stofwisseling dusdanig op gang dat ook de vetverbranding op volle toeren draait.
Voorkomen van kwaadaardige tumoren
Er zijn enkele studies die suggereren dat bitterstoffen kanker voorkomen. Met name darmkanker kan zich minder snel ontwikkelen bij een gezonde darmflora.